Sự trở lại của Mao: mối đe dọa mới đối với chính trị Trung Quốc
Jamil Anderlini
Financial
Times (29-9-16)
Nhà độc tài này đang
có được sự tăng vọt về lòng ngưỡng mộ của dân. Nhưng sự trỗi dậy của phong trào
tân Mao này có thể đảo lộn sự ổn định của Trung Quốc
Hai du khách chụp ảnh trước tượng chàng thanh niên Mao Trạch Đông ở Trường Sa, tỉnh Hồ Nam
Một tấm màn ô nhiễm dầy treo trên Quảng trường Thiên An Môn
và từ một khoảng cách xa bức chân dung khổng lồ của Mao Trạch Đông ở trên lối
vào Tử Cấm Thành trông hơi bị nhòe. Mới 8 giờ sáng mà nhiệt độ ở trung tâm Bắc
Kinh đã lên tới 30°C. Tuy nhiên sức nóng và khói bụi không ngăn hàng ngàn người
xếp hàng chờ đợi lâu cả giờ đến tỏ lòng kính trọng với thân xác được bảo quản của
"nhà cầm lái vĩ đại". Kể từ khi ông qua đời cách đây 40 năm, thi hài
Chủ tịch Mao Trạch Đông - hay, có nhiều khả năng, một bản sao bằng sáp - đã được
trưng bày trong một lăng mộ được xây có chủ đích ở trung tâm địa lí và có tính biểu tượng này của thủ đô Trung Quốc. Hơn 200 triệu người đã đến viếng.
Ở phương tây, Mao chủ yếu được biết là "Hoàng đế Đỏ"
của Trung Quốc - một nhà độc tài hiểm độc dung dưỡng tệ sùng bái cá nhân cực
đoan, phát ra cuộc Cách mạng Văn hóa thảm hại và chủ mưu cuộc "Đại nhảy vọt"
dẫn đến nạn đói tồi tệ nhất trong lịch sử. Các chuyên gia ước tính rằng Mao chịu
trách nhiệm về cái chết của từ 40 triệu đến 70 triệu người trong thời bình -
nhiều hơn con số của Hitler và Stalin gộp lại. Tuy nhiên, trong khi Hitler,
Stalin và hầu hết các nhà độc tài toàn trị khác của thế kỉ 20 đếu bị loại bỏ
sau khi chết, Mao vẫn là nhân vật trung tâm ở Trung Quốc hiện đại. Đảng
Cộng sản mà ông góp phần thành lập vào năm 1921 và hệ thống chính trị độc tài kiểu Lênin mà ông dựng lên vào năm 1949 vẫn cai quản đất nước. "Tư tưởng Mao Trạch
Đông" được ghi trong Điều lệ đảng, và từ năm 1999, khuôn mặt ông đã tô điểm hầu hết các tờ giấy bạc (điều mà ông không cho phép làm trong suốt đời mình).
Nhưng sơn phết lại di sản của Mao là một chiến lược mạo hiểm.
Nhờ việc đảng kiểm soát chặt chẽ đối với giáo dục, truyền thông và cả công luận,
hầu hết người dân Trung Quốc đếu biết rất ít về những sai lầm khủng khiếp của
Mao. Quả vậy, hiện nay nhà độc tài này được ngưỡng mộ hơn hơn bất cứ lúc nào kể từ khi ông mất. Năm ngoái, gần 17 triệu người hành hương về quê ông - Thiều Sơn
– thuộc vùng quê miền trung Trung Quốc. Vào giữa thập niên 1980, chỉ có khoảng
60.000 người thực hiện chuyến đi này.
Trung Quốc cũng đã chứng kiến sự nổi lên của một phong trào
chính trị ồn ào của phe "tân-Mao" – những nhà tranh đấu cánh tả theo các
ý tưởng bình đẳng không tưởng mà các nhà lãnh đạo hiện tại của Trung Quốc đã bỏ
đi phần lớn. Phe tân Mao này là một phong trào ngầm, nên rất khó để
ước tính số lượng, nhưng những kiến nghị công khai đồng tình với mục đích của họ
đã thu hút được hàng chục ngàn chữ kí trong những năm gần đây. Nhiều chuyên gia
tin rằng có nhiều khả năng một ứng viên tân Mao sẽ thắng cử một cuộc tổng tuyển cử ở Trung
Quốc hiện nay, nếu như bầu cử tự do được cho phép. Điều này có nghĩa là phong
trào có thể có được sự đồng tình của hàng trăm triệu người trong số 1,4 tỉ dân Trung
Quốc. Như vậy, nó đặt ra một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với hệ thống độc
tài ở đất nước đông dân nhất thế giới hiện nay.
"Nhanh lên các đồng chí, bước tới đi," một thanh
niên mặc áo trắng cầm loa hét lên với các du khách xếp hàng tại Quảng trường
Thiên An Môn, nhiều người cúi lạy ba lần trước một bức tượng Mao lớn khi bước
vào lăng. Khách viếng không được phép chụp ảnh và các nhân viên bán quân sự cao lớn
xua tay thúc giục, đảm bảo rằng không ai có hơn một cái lướt mắt vào
nhân vật được bọc trong lá cờ búa liềm và đặt trong một chiếc quan tài pha lê đằng
sau một bức tường bằng kính. Chỉ cách đó một cây số là khu phức hợp được bảo vệ
nghiêm ngặt, chỗ các nhà lãnh đạo hiện tại của Trung Quốc làm việc và sinh sống.
Phần lớn trong số những người tới viếng di hài của Mao đã
bị sự bùng nổ kinh tế của Trung Quốc trong những thập niên gần đây bỏ lại phía
sau. Họ thấy Mao như là biểu tượng của một xã hội đơn giản, công bằng hơn – một
thời kì mà tất cả mọi người đều nghèo nhưng ít ra là nghèo như nhau. Những người
nghiên cứu việc sống dậy lòng ngưỡng mộ Mao Trạch Đông ở Trung Quốc thấy đó
như là một phần của một hiện tượng toàn cầu rộng lớn hơn bao gồm sức mời gọi của
Donald Trump ở Mĩ, Brexit ở Anh và các nhà chính trị dân túy cánh tả và cánh hữu
ở châu Âu. Tại thời điểm nhiễu loạn sâu sắc và oán giận gay gắt đối với giới
thượng lưu, người dân ở nhiều nước bị thu hút bởi nỗi nuối tiếc thời đã qua và
truyền thống. Đối với dân thường ở Trung Quốc, điều đó là Mao và xã hội không
giai cấp mà ông ta nhắm tới.
Du khách trước
chân dung có tính biểu tượng của chủ tịch Mao nhìn ra Thiên An Môn ở Bắc Kinh
"Chủ tịch Mao là một người vĩ đại thật sự, nhưng đây
không phải là đất nước mà ông mơ ước, đây không phải là chủ nghĩa cộng sản,"
một giảng viên đại học ở độ tuổi 30 từng đi từ miền trung Trung Quốc đến Bắc
Kinh để tỏ lòng kính trọng với nhà cựu độc tài nói. "Nền kinh tế hiện nay
bị chi phối bởi các ngành công nghiệp độc quyền do con cái của các quan chức cấp
cao điều khiển. Chính phủ hiện nay, do Tập Cận Bình (TCB) lãnh đạo, rất tệ hại." Thời Mao, nói công khai như thế này về nhà lãnh đạo sẽ là
căn cứ để bị xử tử hình tại chỗ. Dưới thời Chủ tịch TCB, kẻ đang giám sát một cuộc truy
bức tự do ngôn luận, điều đó vẫn có thể dẫn đến tội lật đổ và một án tù.
. . .
Nhưng có lẽ chính Chủ tịch TCB còn làm nhiều hơn bất cứ ai khác
trong việc thúc đẩy sự sống lại của chủ nghĩa Mao hiện nay. Từ khi trở thành chủ
tịch vào cuối năm 2012, ông dường như thường đi theo vết của Mao - trích dẫn
Mao rất nhiều và thậm chí lặp lại một số ý tưởng của ông ta. TCB đã có rất nhiều
chuyến hành hương được truyền hình tới các địa điểm cách mạng quan trọng, trong
đó có lăng của Mao ở Quảng trường Thiên An Môn, và đã ra lệnh cho các quan chức
Đảng "mãi mãi giương cao ngọn cờ Tư tưởng Mao Trạch Đông". Ông cũng
đã mắng nhiếc "các thế lực thù địch nước ngoài" với một sự dữ dội
chưa từng thấy kể từ thời Mao, lúc mà Trung Quốc đánh nhau với các nước láng giềng
và phương Tây.
Chủ tịch TCB tạ imột hội
nghị chuyên đề kỉ niệm 120 năm ngày sinh của Mao, Bắc Kinh, 16/12/2013
“TCB một lần nữa lại biến Tư tưởng Mao Trạch Đông thành một
vấn đề có tầm quan trọng cơ bản; ông sử dụng một số lượng lớn lời của Mao trong
các bài phát biểu và bình luận của mình," Zhang Hongliang (张宏良/Trương
Hoành Lương), giáo sư kinh tế tại Đại học Dân tộc Trung ương ở Bắc Kinh và là một
trong những nhà lãnh đạo nổi bật nhất của phong trào tân Mao nói. "Bạn có
thể thấy ông ta rất quen thuộc với các trước tác và tư tưởng của Mao và rất tôn
thờ chúng," ông nói thêm một cách khẳng định.
Việc TCB theo chân Mao đã làm nhiều người ở Trung Quốc ngạc
nhiên, vì cá nhân nhà độc tài này chịu trách nhiệm về những đau khổ khủng khiếp
mà gia đình riêng của TCB nếm trải. Cha ông, Tập Trọng Huân, là một lãnh đạo du
kích cộng sản từng là phó thủ tướng vào cuối thập niên 1950. Nhưng ông đã bị
thanh trừng vào năm 1962 và trải qua gần 10 năm trong tù. TCB chỉ mới 13 tuổI khi
Mao tung ra cuộc Cách mạng Văn hóa vào năm 1966. Là con trai của "phần tử
xấu", ông bị bức hại, bỏ tù và cuối cùng bị đưa đến sống trong một hang nhiễm rận ở vùng nông thôn nghèo. Gia đình ông chỉ được chính thức phục hồi năm
1978 - hai năm sau cái chết của Mao đưa cuộc Cách mạng văn hóa đến kết thúc.
Một cửa hàng ờ Thiều
Sơn, quê hương Mao, bán tượng Mao và chân dung chủ tịch TCB
Việc TCB theo chân Mao cũng là khó hiểu vì sự nguy hiểm vốn gắn
liền với việc nhắc nhở mọi người về những ý niệm ông ta phấn đấu vì chúng. Xét
cho cùng, Mao là một nhà cách mạng lãng mạn kêu gọi công nhân và nông dân cầm
vũ khí lật đổ chế độ độc tài khô cứng vốn tập trung của cải vào tay kẻ mạnh. Và dù
vẫn tự gọi mình là cộng sản, chính phủ Trung Quốc đã từ bỏ gần như tất cả các ý
tưởng kinh tế và xã hội mà Mao theo đuổi. Bản thân TCB, giống như nhiều đồng sự
của ông, đã ủng hộ cải cách thị trường tự do vốn là cái mà Mao ghê tởm.
Chắc chắn rằng Trung Quốc hiện đại sẽ làm Mao kinh khiếp, với
sự bất bình đẳng sâu sắc, thương mại hóa tràn lan và thiếu các quyền cho
công nhân và nông dân. Trung Quốc là một trong những xã hội nghèo nhất nhưng
bình đẳng nhất trên thế giới trong thập niên 1980 nhưng ngày nay nó là một
trong những xã hội bất bình đẳng nhất, với 1 % các hộ gia đình giàu nhất sở hữu
một phần ba của cải của đất nước. Về mặt thu nhập, Trung Quốc cộng sản hiện nay
kém bình đẳng hơn nước Mỹ tư bảnvà các nước lớn duy nhất có sự bất
bình đẳng về thu nhập tồi tệ hơn là Nam Phi và Brazil.
"Mao sẽ rất không hài lòng với cách thức mà Trung Quốc
trở nên giàu có, với một số kẻ làm ra một lượng lớn tiền trong khi những người
khác vẫn cứ nghèo," Mao Yushi (茅于轼/Mao Vu Thức) 87 tuổi, "cha đỡ
đầu" của kinh tế Trung Quốc hiện đại (không họ hàng gì với nhà độc tài quá
cố) nói. Nhà kinh tế ủng hộ thị trường này bị gán là "hữu khuynh" trong một
trong những cuộc thanh trừng của Mao vào cuối thập niên 1950 và đã trải qua hai
thập niên bị tra tấn như một tù nhân trong và ngoài các trại tập trung lao động
của Trung Quốc. Trong vài năm qua, các công trình của ông bị kiểm duyệt và ông
đã trở thành mục tiêu nổi bật của phe tân Mao vốn từng kêu gọi bắt giam ông về tội
lật đổ vì chỉ trích Mao.
"TCB là một ‘vương hầu đỏ’ [như con cháu các anh hùng
cách mạng được gọi]. Vì vậy, phần lớn quyền lực của ông xuất phát từ lịch sử của
đảng và do vậy, ông không thể chỉ trích Mao," Mao Yushi nói trong một cuộc
phỏng vấn tại căn hộ nhỏ, ồn ào ở phía tây Bắc Kinh. Tuy nhiên, ông cho biết
thêm, chủ tịch TCB cũng "sợ rằng những người trẻ tuổi sẽ bắt đầu tin vào Tư
tưởng Mao Trạch Đông và sẽ muốn bình đẳng". Điều mâu thuẫn giữa nhu cầu đảng
muốn tôn vinh người sáng lập nó để chống đỡ tính chính đáng của mình và nỗi lo sợ
rằng làm như vậy có thể, nói như Karl Marx, "sẽ gieo mầm hủy diệt chính
mình" nhiều hơn chỉ là trên li thuyết.
. . .
Tháng Hai năm ngoái, một nhóm tự xưng là "những người cộng
sản Trung Quốc theo Mao" từ 13 tỉnh thành đã tổ chức một cuộc họp bí mật
hai ngày tại thành phố Lạc Dương, tỉnh Hà Nam miền Trung Trung Quốc. Bản tuyên
ngôn mà sau đó họ công bố trực tuyến không chút thua kém một lời kêu gọi làm cách
mạng lật đổ hệ thống hiện tại mà họ cho rằng đã diễn tiến thành một "chế độ
độc tài phát xít tư sản do các nhà tư bản độc quyền quan chức lãnh đạo".
Du khách ở Thiều Sơn
Nhóm này đã cảnh báo trong bản tuyên ngôn rằng cái mà Trung Quốc có hôm nay "đích thị là loại chủ
nghĩa tư bản tồi tệ nhất mà Mao đã cảnh báo là kết quả của chủ nghĩa xét lại",
và "một cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa mới là cách duy nhất để đảo ngược
sự phục hồi của chủ nghĩa tư bản". Họ cam đoan sẽ vận động quần chúng và nói rằng cơ hội tốt nhất cho
thành công nằm ở việc khuấy động sự nổi loạn trong công nhân và nông dân ở các
thành phố lớn của Trung Quốc. Thậm chí đáng ngại hơn cho TCB, nhóm cũng đã
tuyên bố được sự "chăm sóc đầy yêu thương, ủng hộ và hướng dẫn" từ
"các đồng chí lão thành" và "các gia đình cách mạng vô sản thuộc
thế hệ trước - ám chỉ đến sự ủng hộ từ những bậc lão thành trong đảng và các
gia đình chính trị có thế lực.
Một thập niên trước, ngay cả việc gợi lên về một cuộc nổi dậy
cách mạng theo chủ nghĩa Mao cũng có vẻ là lố bịch. Nhưng những người nghiên cứu
hiện tượng tân Mao nói rằng các nhóm này đặt ra một mối đe dọa lớn đối với đảng Cộng
sản hiện đại. "Trong thập niên qua cái gọi là chủ nghĩa tân Mao đã phát
triển thành phong trào chính trị đáng kể nhất ở Trung Quốc, và là một phong
trào thu hút sự hậu thuẫn cả từ bên trong đảng lẫn ở cấp cơ sở," Jude
Blanchette, tác giả một cuốn sách sắp ra về sự nổi lên của phe tân Mao Trung Quốc
nói. "Đối với giới chủ chốt cầm quyền, một phe cánh tả ngày càng mạnh mẽ
mang đến cùng với nó nỗi đe dọa về việc mất tính chính đáng. Vì vậy, đảng Cộng
sản Trung Quốc thấy mình ở trong thế lưỡng nan (Catch-22): đè bẹp phe tân-Mao đồng
thời phủ định gốc rễ cách mạng của chính mình, nhưng cho phép họ hoạt động không
trói buộc thì có nguy cơ xảy ra một cuộc nổi dậy của chủ nghĩa dân túy".
Để đối phó với nhóm họp nhau ở Lạc Dương năm ngoái, chính phủ
của TCB đã đàn áp nhanh chóng, cứng rắn và cũng rất lặng lẽ. Một số người ủng hộ
và một đối thủ của phe tân Mao nói rằng nhiều người tham gia cuộc họp đã bị bắt
giữ và một số bị kết án tù. Hiện giờ, "cuộc cách mạng" đang chủ yếu đấu
tranh trong lĩnh vực tư tưởng và không có bằng chứng cho thấy nhóm tân Mao nào
nắm được vũ khí hoặc có khả năng phát động loại chiến tranh du kích từng đưa
Mao và đảng Cộng sản lên cầm quyền. Nhưng các nhà lãnh đạo Trung Quốc cũng biết
rõ một phong trào chính trị mạnh mẽ có thể bắt đầu từ các gốc rễ rất khiêm tốn
như thế nào. "Hãy thử đoán đảng Cộng sản Trung Quốc đã bắt đầu ra sao?"
Blanchette nói. "Chỉ là 12 chàng công tử bột trong một căn phòng ở Thượng
Hải nói về việc giành lấy quyền trên cả nước."
. . .
Trong bối cảnh này, việc Chủ tịch TCB cố mô phỏng Mao trông
giống như một nỗ lực nhằm xoa dịu các nhà phê bình có uy thế cánh tả và vô hiệu
hoá một cuộc nổi dậy đang manh nha hơn là một cố gắng quay lại thời Mao. Trong
khi ông đã đi xa hơn bất kì nhà lãnh đạo nào khác của Trung Quốc trong bốn thập
niên qua trong việc ca ngợi Mao, TCB vẫn cố gắng để cân bằng. "Các nhà
lãnh đạo cách mạng không phải là thần thánh mà là những con người. Chúng ta
không thể tôn sùng họ như thần thánh," ông nói trong một bài phát biểu hiệu
chỉnh cẩn thận đánh dấu kỉ niệm 120 năm ngày sinh của Mao vào ngày 26 tháng 12
năm 2013. Tuy nhiên, "chúng ta cũng không thể phủ nhận họ hoàn toàn và xóa
đi những công tích lịch sử của họ chỉ vì họ phạm sai lầm".
Chiếc ghế Mao ngồi tiếp các lãnh đạo nước ngoài, trong đó có Richard Nixon (ảnh giữa), bảo tàng Thiều Sơn
Đây là một thực tế khó chịu và đối với một số người, không
thể dò được rằng sự nổi lên của phong trào tân Mao và sự ngưỡng mộ tăng vọt của
Mao thật ra xảy ra trước nhiệm kì của TCB và những nỗ lực đề cao nhà độc tài của ông.
Các ý tưởng của Mao gần như không còn được ưa chuộng ngay sau khi ông mất. Gần
đây khoảng một thập niên trước, hầu hết người có học may lắm đều nghĩ ông như là một
nhân vật lỗi thời đáng ngượng.
Nhưng vào năm 2003, một số trang web tân Mao có ảnh hưởng nhất
ở Trung Quốc đã được thành lập, chỉ hai năm sau khi đảng Cộng sản chính thức
cho phép các nhà tư bản tham gia vào hàng ngũ của mình. Hiện nay các trang web này
có hàng chục triệu khách viếng và những trang ủng hộ công khai nhất chủ nghĩa tân
Mao thu hút hàng triệu người theo dõi trên phương tiện truyền thông xã hội.
Sima Nan (司马南/ Tư Mã Nam) là một nhà tân Mao hàng đầu và là bình luận
viên nổi tiếng với cả triệu người theo dõi trên cái tương đương với Twitter của
Trung Quốc. Ông nói "Trong những năm gần đây, một ít kẻ giàu có mới mang lòng thù hận đã làm việc không mệt mỏi để phỉ báng Mao Trạch Đông, nguỵ tạo rất nhiều điều
vô nghĩa, để bôi nhọ hình ảnh của Mao. Những khía cạnh sặc
sỡ của xã hội Trung Quốc hiện đại, những điều vốn làm cho người dân bình thường
phẫn nộ. . . cái tạp nham ghê gớm này không thể có lúc Mao còn sống! "
Hầu hết phe tân Mao và những người nghiên cứu chúng thấy
khả năng với tới hơn 700 triệu người sử dụng Internet của Trung Quốc là nhân tố
quan trọng nhất thúc đẩy hiện tượng này. Blanchette nói "Trớ trêu thay, không có internet
thì sẽ không có phong trào theo Mao hiện đại. Được tung
hô ở phương tây như một công cụ để giải phóng các dân tộc bị áp bức khỏi các hệ
tư tưởng lỗi thời như chủ nghĩa Mác, đối với phe tân Mao nó bày ra các phương
tiện để tiến hành một cuộc chiến tranh không cân xứng với phe "chạy theo
tư bản" vốn đã có lần xâm lấn vào Đảng Cộng sản cách mạng và bây giờ kiểm
soát đòn bẩy quyền lực nhà nước."
Nông dân trong Đại Nhảy
vọt, một chủ trương gây ra nạn đói hơn là phát triển kinh tế
Thông điệp phe tân Mao quả có vẻ tạo ra được sự đồng cảm
trong một số lượng lớn người Trung Quốc theo cách mà các kêu gọi cải cách dân
chủ kiểu phương Tây không có được. Trong các cuộc thăm dò trên bốn cổng web lớn
nhất của Trung Quốc năm ngoái, hơn 80 % trong số 1,1 triệu người được hỏi cho
biết họ ủng hộ Cách mạng văn hóa hoặc nuối tiếc về nó.
Một phần của sự ngưỡng mộ Mao tăng vọt là do những thành tựu
rất thực tế. Ngay cả một số nhà phê bình vững vàng nhất vẫn ngưỡng mộ cách mà
ông đã chấm dứt hơn một thế kỉ yếu nhược và sự thống trị của thực dân Nhật Bản
và phương Tây. Ông cũng coi sóc một thời kì mà tuổi thọ ở Trung Quốc tăng lên
gần gấp đôi và nạn mù chữ và quyền của phụ nữ được cải thiện đáng kể. Nhưng sự
tiếc nuối về thời của Mao cũng phản ánh một thực tế rằng giới trẻ Trung Quốc
chưa bao giờ được học trọn vẹn câu chuyện. Cách mạng Văn hóa, Đại nhảy vọt
và vụ thảm sát Thiên An Môn 1989 là một
số trong những chủ đề cấm kị trong các lớp học ở Trung Quốc. Các học giả nói rằng
trên thực tế không thể xuất bản bất cứ thứ gì khác hơn là tiểu sử đã qua gạn lọc
như thánh của Mao, trong khi các vở truyền hình do truyền thông nhà nước sản xuất
lại tập trung vào giai đoạn cách mạng anh hùng trước khi ông lên nắm quyền.
Mao phát biểu tại đại
học Hang Kangdah, 1939
“Về cơ bản, bất cứ ai dưới 50 tuổi ở Trung Quốc đều không có
ý niệm gì về những cái đã xảy ra dưới thời Mao và tất cả bọn họ đều tin rằng
ông ta vĩ đại và tốt đẹp bởi vì đó là những gì họ thấy trên TV và đọc trong sách,"
Yang Jisheng (楊繼繩/Dương Kế Thằng) , cựu phóng viên truyền thông nhà nước
mà cuốn sách ‘Bia mộ’ là một tường thuật chắc nịch về nạn đói do Đại nhảy vọt gây
ra trong những năm cuối thập niên 1950. Yang ước tính có đến 36 triệu người chết
vì đói khi Mao ra lệnh cho nông dân nung chảy các công cụ của họ trong các lò ở
sân sau để làm ra loại thép vô dụng và các quan chức báo cáo sản lượng ma ngày
càng cao hơn. Các nhà sử học khác ước tính lên đến 45 triệu người chết trong nạn
đói. Cuốn sách của Yang bị cấm ở Trung Quốc và theo lệnh chính phủ ông không được
phát biểu công khai.
Phán xét chính thức duy nhất về di sản phá hoại của Mao xảy
ra năm 1981, khi đảng đưa ra "nghị quyết về một số vấn đề trong lịch sử của
Đảng ta từ khi thành lập nước cộng hòa". Trong khi che đậy về Đại nhảy vọt,
nghị quyết có nói tới cuộc Cách mạng Văn hóa "do Mao Trạch Đông khởi xướng
và lãnh đạo và chịu trách nhiệm cho thất bại nghiêm trọng nhất và những tổn thất
nặng nề nhất của đảng, nhà nước và nhân dân". Tuy nhiên, nghị quyết kết luận rằng
"những đóng góp của Mao cho cách mạng Trung Quốc vượt xa các sai lầm của ông.
Công của ông là chính và lỗi của ông là phụ."
. . .
Hiện nay, nhiều người thuộc phe tân Mao và những người ủng hộ
có thế lực của họ muốn thấy có sự đánh giá lại nghị quyết này để xóa đi thậm chí những
phê phán ít ỏi đó. Yin Hongbiao, giáo sư tại Đại học Bắc Kinh ưu tú của Trung
Quốc và là một trong những chuyên gia hàng đầu về Cách mạng Văn hóa nói "Phe
tân Mao nói rằng nạn đói thời Đại nhảy không hề xảy ra, đó là tin đồn do CIA mở
đầu". Bản thân Yin một thành viên Hồng vệ binh, băng nhóm học sinh từng
làm nhục, tấn công và trong một số trường hợp giết chết các giáo viên và cán bộ
chính phủ theo lệnh của Mao từ năm 1966 đến 1969. Sau đó, ông đã trải qua chín năm
rưởi trong một mỏ than sau khi Mao đưa hơn 17 triệu Hồng vệ binh đến các vùng
quê để "học hỏi quần chúng".
Trưng bày bằng sáp cảnh
Mao tuyên bố thành lập nước CHNDTH, 1/10/1949, bảo tàng Thiều Sơn
"Đối với đảng Cộng sản Trung Quốc, Mao là Stalin và
Lenin gộp lại; họ nói những sai lầm mà ông phạm phải trong những năm cuối đời
là Stalin nhưng họ vẫn muốn một phần của Lenin, nhân vât cha sáng lập; họ không
có ai khác ngoài Mao," Yin nói trong một cuộc phỏng vấn tại phòng làm việc
của ông trong khuôn viên trường đại học. Ông nói rằng nhiều trí thức lớn tuổi
và các quan chức đang thận trọng về sự sống lại của chủ nghĩa Mao hiện nay từ
những kinh nghiệm riêng của họ trong Cách mạng Văn hóa.
Nhưng chính sự việc rằng Mao khuyến khích công nhân và nông
dân tấn công các tầng lớp chủ chốt - các nhà lãnh đạo chính trị, trí thức, chuyên gia và những người được giáo dục tốt thuộc các gia đình giàu có trước
đây – làm cho nhiều người dân thường rất nuối tiếc về thời kì có nhiều hỗn loạn
chính trị đó. Giống như nhiều người bị thu hút bởi phong trào chính trị dân túy
ở phương tây, những người quay sang chủ nghĩa tân Mao ở Trung Quốc đã bị lỡ hầu hết
những thành quả của toàn cầu hóa. Họ tức giận với định chế, với bất bình đẳng
gia tăng cùng những thất bại của chủ nghĩa tư bản và họ mong mỏi một thời đơn giản
hơn trước đây thậm chí khi thời đó không bao giờ thật sự tồn tại.
Cốc ở cửa hàng bán hồ
lưu niệm ở Thiên An Môn in hình Mao (trái) và chủ tịch TCB (phải)
Xu hướng phỉ báng người nước ngoài và kêu gọi chủ nghĩa dân
tộc hẹp hòi là rõ rệt trong phe tân Mao vốn tin rằng Mao sẵn sàng hơn các nhà
lãnh đạo hiện tại rất nhiều trong việc đương đầu với các nước khác, đặc biệt là
Mĩ. Guo Nianshun, một sinh viên 24 tuổi Đại học Bắc Kinh nói "Mao giải phóng Trung Quốc khỏi chủ nghĩa thực dân và ông đứng lên chống
phương Tây, ông thật sự vĩ đại. Nếu không có ông ấy, chúng tôi sẽ không có nước Trung Quốc hiện
đại, hùng mạnh mà chúng tôi có ngày hôm nay."
. . .
Sự sống lại của chủ nghĩa Mao cũng có một chiều kích thần bí
gần như tôn giáo, điều đó có vẻ đặc biệt không phù hợp vì Mao thù ghét các tôn
giáo có tổ chức. "Mao Trạch Đông đứng lên vì nhân dân, vì những người ở tầng lớp thấp nhất, do đó Mao đã trở thành Mao của nhân dân", Zhang Hongliang
(Trương Hoành Lương), lãnh đạo phe tân Mao nói. "Điều này có phần giống
như Chúa Giêsu của đạo Kitô; lúc bắt đầu, Giêsu là Giêsu của người nghèo,
Giêsu của công chúng. Với sức mạnh của lực lượng công chúng này, đạo Kitô thành
thống trị và là tư tưởng chỉ đạo các cường quốc phương Tây ".
Tượng nhà cách mạng
Trung Quốc Lưu Thiếu Kì, Trường Sa
Việc thánh hoá này có nghĩa lí hơn khi đặt nó trong bối
cảnh truyền thống dân gian Trung Quốc và tệ sùng bái cá nhân cực đoan trong những
năm cuối của Mao. Trong suốt lịch sử Trung Quốc, các hoàng đế vĩ đại và các
chính khách thường được thần thánh hoá: trong trường hợp của Mao điều này xảy
ra trong Cách mạng Văn hóa. Trong một vở diễn đặc biệt nóng sốt năm 1968, phần
lớn đất nước đã bắt đầu sùng bái quả xoài vì Mao đã tặng một thùng xoài cho một
số công nhân nhà máy. Hầu hết dân thường đều dành một chỗ trang trọng thờ Mao
trong nhà và nhiều người cấu trúc ngày làm việc của họ quanh nó: cầu xin được chỉ
dẫn buổi sáng, cảm ơn Chủ tịch vì lòng tốt của ông buổi trưa và báo cáo lại cho
ông buổi tối. Những nghi thức này thường được đi kèm bằng một màn"vũ trung
thành" kì lạ được chính thức thừa nhận.
Nơi mà sự sống lại lòng sùng mộ gần như tôn giáo đối với Mao
rõ ràng nhất hiện nay là ở làng Thiều Sơn, ở một vùng quê thuộc tỉnh Hồ Nam ở
miền Nam Trung Quốc. Đây là nơi mà Mao sinh ra và lớn lên trong một gia
đình nông dân khá giả và là một trong những địa điểm hành hương quan trọng nhất
ở Trung Quốc - nơi mà việc khai thác thương mại tràn lan hình ảnh của Mao vật lộn
với yêu cầu thần thánh hóa cậu bé địa phương đã trở thành hoàng đế. Lá bùa in
chân dung của Mao treo trên kính chiếu hậu hay đặt trên bảng điều khiển hầu hết
các xe hơi và xe tải ở Thiều Sơn. Dân địa phương nói rằng nó giúp họ được an
toàn trên những con đường nguy hiểm có tiếng của Trung Quốc. "Mọi người quanh
đây đều tin vào Mao," Peng Kai, 28 tuổi, một lái xe taxi nói. "Đó chắc
chắn là một loại đức tin tôn giáo."
Phòng đọc sách của
Mao, bảo tàng Thiều Sơn
Trong tháng Hai vừa qua, dịp đầu năm mới của Trung Quốc, hơn
500 000 du khách đổ về thành phố 110 000 người này, khiến giao thông ách
tắt kéo dài 10 ngày. Hầu như tất cả những người đến đây đều cúi lạy, cầu nguyện
và đặt hoa trước bức tượng đồng khổng lồ được chính phủ dựng lên trong quảng
trường Mao Trạch Đông rất lớn, được xây có chủ đích. Những bài hát thời cách mạng
văn hóa so sánh Mao với "mặt trời đỏ trong tim ta" ầm vang từ chân tượng.
Hầu hết người dân địa phương nói về Mao theo kiểu cách tôn giáo không che đậy và
các đám hướng dẫn viên du lịch thương mại kể lại nhiều "phép lạ" từng
xảy ra trong cuộc sống của ông khi cố bắt nạt du khách vào mua các bức tranh
giá trên trời. Từ khi TCB lên nắm quyền, một "hội trường tưởng niệm"
to lớn mới và "bảo tàng di tích" tách biệt đã mở và một trung tâm
giao thông lớn đang được xây dựng.
Để hoà nhịp với chiến dịch chống tham nhũng hiện nay của TCB,
các bảo tàng nhà nước tô đậm tính thanh đạm và liêm khiết của Mao. Trong các hộp
kính trưng bày là một vài đôi vớ cũ của
Mao, một dây thắt lưng được cho là ông đã mang 20 năm và chiếc "quần
vá" mà ông từng mặc để tiếp Thủ tướng Anh Clement Attlee vào năm 1954. Ngôi
nhà thật nơi Mao sinh ra là một khu phức hợp có khoảng sân mái tranh lớn trong
một bầu không khí đâu đó giữa Nhà thờ Giáng sinh ở Bethlehem và dinh thự của
Elvis Presley ở Graceland.
Ngôi nhà thời trẻ thơ
của Mao ở Thiều Sơn
Năm 1957, Mao nói "câu hỏi ai thắng ai, chủ nghĩa xã hội
hay chủ nghĩa tư bản, vẫn chưa thật sự giải quyết". Bây giờ câu hỏi này đã
được giải quyết một cách toàn diện với phần thắng thuộc chủ nghĩa tư bản ở quê ông,
và trên cả nước. Trong một cửa hàng lưu niệm Mao ở Thiều Sơn, người chủ Zhou
Guanghua (Châu Quang Hoa) 53 tuổi nói về Mao một cách quý mến nhưng cũng nhớ lúc
tất cả các doanh nghiệp tư nhân bị cấm đoán hoàn toàn và mọi người phải vật lộn
để tự nuội thân.
"Khi tôi nói với cậu con trai 20 tuổi của tôi rằng
chúng tôi không có gạo để ăn hồi còn trẻ, cậu hỏi tại sao chúng tôi không ăn thịt
thay vào", Zhou nói. "Đất nước hiện nay giàu có hơn và giới trẻ không
có chút ý niệm về nó lúc Mao đang nắm quyền ra sao." Zhou lớn lên trong
Cách mạng Văn hóa, lúc mà điều duy nhất ông học ở trường là hô khẩu hiệu như
"Đập tan đế quốc Mĩ "và "Mao Chủ tịch muôn năm" như thế nào.
Bây giờ, ông có việc làm đàng hoàng là bán tượng, áp phích, cốc và
các mặt hàng khác được trang trí với hình ảnh của Mao.
Một cuộc tập hợp quần
chúng bên ngoài Thiên An Môn, trong Cách mạng Văn hóa, cuối thập niên 1960
Đối với những người mà cuộc sống bị các chính sách sai lầm
và các cuộc thanh trừng tàn độc của Mao huỷ hoại, có một điều trớ trêu ngọt
ngào ở sự kiện là Mao lại trở thành biểu tượng của thương mại hóa và tôn giáo dân
gian, hai trong những điều ông đã đấu tranh chống lại suốt đời mình. Nhưng những
người này cũng lo ngại rằng TCB và chính phủ của ông đang dấn bước vào lối đi
nguy hiểm qua việc cố khuyến khích sự sùng bái Mao trong khi đàn áp các ý tưởng
thực tế mà ông ta theo đuổi. Mao Yushi, nhà kinh tế già "hữu khuynh"
nói "Với tay này, lãnh đạo cố che đậy sai lầm của Mao Trạch Đông, trong
khi với tay kia họ kiểm soát những nỗ lực phổ biến những ý tưởng của Mao. Những
ý tưởng của ông có sức mạnh to lớn, nhưng những ý tưởng đó cũng làm đảng hết sức
lo lắng."
Jamil Anderlini là biên tập viên
châu Á của FT. Thông tin thêm của Christian Shepherd
No comments:
Post a Comment