Nhận xét về Tiếng Việt xứ Đàng Trong thế kỉ 18

Nhận xét về Tiếng Việt xứ Đàng Trong thế kỉ 18

(trích trong cuốn A Voyage to Cochinchina in the years 1792 and 1793, John Barrarow, London, 1802, tr. 2/326-328: https://archive.org/details/voyagetocochinch00barr)

Người xứ Đàng Trong trên thực tế dùng chữ viết của Trung Quốc, chúng tôi không cảm thấy khó khăn trong giao tiếp với họ về mọi thứ chủ đề qua phương tiện này, nhờ các linh mục người Hoa của chúng tôi. Tuy nhiên, ngôn ngữ nói trải qua một sự thay đổi rất đáng kể, ít ngạc nhiên hơn việc các cư dân của các tỉnh phía Bắc và phía Nam của Trung Quốc không thể hiểu nhau; nhưng dù có bị thay đổi, không có vẻ nhận có bất cứ cải tiến nào do những thêm thắt của riêng mình hoặc do đưa vào những từ nước ngoài. Bằng cách so sánh của các từ tiếng Hoa, mà tôi đã đưa ra trong quyển sách khác, với các từ đồng nghĩa trong tiếng Đàng Trong, trong bảng sau đây có thể có được ý niệm về mức độ giống nhau hay khác biệt của 2 thứ tiếng này.

ENGLISH (t.Anh)	CHINESE (tiếng Hoa)	COCHINCHINESE (t. Đàng Trong)
The Earth	dee (địa)	dia (địa/đất)
The Air	kee (khí)	bloci (không [?] khí)
Fire	ho (hoả)	whoa (hoả/lửa)
The Sea	hai (hải)	bae (bể)
A River	ho (hà)	jeang (giang)
A Mountain	shan (sơn)	noui (núi)
The Sun	jee-to (nhật/thái dương?)	mat bloei (mặt trời) or eye of heaven (mắt[!] trời)
The Moon	yu (nguyệt)	blang (trăng)
The Stars	sing (tinh)	sao (sao)
The Clouds	yun (vân)	mou (mây)
Thunder	luie (lôi)	no-bsang (sấm)
Lightning	shan-tein (thiểm điện)	choap (chớp)
The Wind	fung (phong)	jeo (gió)
The Day	jee or tien (nhật hay thiên)	ngai (ngày)
The Night	ye or van-shang (dạ hay vãn thượng)	teng (đêm)
The Sky or Heaven	tien (thiên)	tien (thiên)
The East	tung (đông)	doo (đông)
West	see (tây)	tai (tây)
North	bee (bắc)	pak (bắc)
South	nan (nan	nang (nam)
Man	jin (nhân)	dan-on (đàn ông)
Woman	foo-gin (phụ nữ?)	dan-ba đàn bà)
A Quadruped	shoo ([tứ] túc)	kang ([bốn] cẳng)
A Bird	kin (cầm)	ching (chim)
A Fish	eu (ngư)	ka (cá)
A Tree	shoo (thụ)	kui (cây)
A Fruit	ko-tse (quả)	blai (trái)
A Flower	wha (hoa)	wha (hoa)
A Stone	shee (thạch)	ta (đá)
Gold	tchin (kim)	whang (vàng)
Silver	in-tse (ngân)	bak (bạc)
Copper	tung (đồng)	tow (đồng)
Lead.	yuen (duyên)	chee (chì)
Iron	tié (thiết)	tié (thiết/sắt))
The Head	too (thủ)	too (thủ)
The Hand	shoe (thủ)	tai (tay)
The Heart	sin (tâm)	blai (trái [tim])
The Foot	tchiau (cước)	tchen (chân)
The Face	mien (diện)	mien (diện/mặt)
The Eyes	yemshing (nhãn tình)	mat (mắt)
The Ears	eul-to (nhĩ đoá)	tai (tai)
An Ox	nieu (ngưu)	bo (bò)
A Horse	ma (mã)	ma (mã/ngựa)
An Ass	loo-tse (lư tử)	looa (lừa)
A Dog	kioon (khuyển)	koo (chó)
A Sheep	yang (dương)	chien (chiên)
A Cat	miau (miêu)	miao (miêu)
A Stag	shan-loo (tuần lộc)	hoo (hươu)
A Pigeon	koo-tse (cáp tử)	bo-kau (bồ câu)
An Egg	kee-tan (kê đản)	te-lung (trứng)
A Goose	goo (nga?)	ngoo (ngỗng)
Oil	yeo-(du)	taw (dầu)
Rice	mee (mễ)	gao (gạo)
Vinegar	tsoo (thố)	jing (giấm)
Salt	yen (diêm)	muoi (muối)
Silk	tsoo (ti)	looa (lụa)
Cotton	mienn-wha (miên hoa)	baou (bông)
Sugar	tung (đường)	dang (đường)
A House	shia (gia)	da (nhà)
A Temple	miau (miếu)	shooa (chùa)
A Bed	tchuang (sàng)	tchuang (giường)
A Door	men (môn)	Pan (bản?)
A Knife	tau (đao)	tiau (dao)
A Plough	lee (lê)	kai (cày)
An Anchor	mau (miêu)	dan (?/ neo)
A Ship	tchuan (thuyền)	tau (tàu)
Money	tsien (tiền)	tien (tiền)
One	ye (nhất)	mot (một)
Two	ul (nhị)	hai (hai)
Three	san (tam)	teng (tam ?)
Four	soo (tứ)	bon (bốn)
Five	ou (ngũ)	lang (năm)
Six	leu (luc)	lak (lục ?)
Seven	tchee (thất)	bai (bảy)
Eight	pa (bác)	tang (tám)
Nine	tcheu (cửu)	chin (chín)
Ten	shee (thập)	taap (thập ?)
Eleven	shee-ye (thập nhất)	moei-mot (mười một)
Twelve ‘	shee-ul (thập nhị)	moei-hai (mười hai)
Twenty	ul-shee (nhị thập)	hai-moei (hai mươi)
Thirty	san-shee (tam thập)	teng-moei (tam mươi ?)
Thirty-one	san-shee-ye (tam thập nhất)	teng-moei-mot (tam mươi mốt)
Thirty-two	san-shee-ul (tam thập nhị)	teng-moei-hai (tam mươi hai)
One hundred	pe (bách)	klang (trăm)
One thousand	tsien (thiên)	ngkin (nghìn)
Ten thousand	van (vạn)	muon (muôn)
One hundred thousand	shee-van (thập vạn)	klang ngkin (trăm nghìn)

Có thể thấy rằng người xứ Đàng Trong có thêm các phụ âm B, D và R mà họ phát âm không chút khó khăn nhưng người Tàu thì dù nổ lực cách mấy cũng không thể phát âm rõ ràng một vần có một trong các phụ âm này. Cũng có sự khác biệt lớn trong việc tạo ra các cụm từ trong hai thứ tiếng này. Trong việc tạo ra đại từ số nhiều, người Tàu dùng từ muen [môn] (nhiều) như trong

Ngo (ngã)	ne (nhĩ),	ta (tha).
I	thou	he
ngo-muen (ngã môn)	ne-muen (nhĩ môn)	ta-muen (tha môn)
We	ye	they

Nhưng người Đàng Trong dùng từ ‘chúng’, tất cả, như trong

Tooi (tui/tôi)	bai (bây)	no (nó)
I	thou,	he
chung-tooi (chúng tôi)	chung-bai (chúng bây)	chung-no (chúng nó)
we	ye	they