David Brown
Ngay cả
sau khi Đoàn Văn Vươn và em trai là Quý bị kết tội âm mưu giết người hồi tháng
1 năm 2013, có vẻ hợp lý để hy vọng rằng họ sẽ được tòa án của Việt Nam xử nhẹ
tội. Vươn, một nông dân Việt Nam, cuối cùng là một anh hùng nhân dân. Một năm
trước đó, hàng trăm cảnh sát và dân quân đã được huy động để tước lấy khu đất
nuôi tôm 21 ha vốn là đầm lầy mà Vươn và gia đình đã bỏ công khai phá và đấp đê.
Các quan chức muốn lấy đất của họ bán lại cho các nhà đầu tư chuyển thành sân
bay, nhưng gia đình họ Đoàn đã chống lại. Sáu công an và bộ đội bị thương - lý
do để buộc tộiVươn. Trong nhiều tuần sau "sự cố Tiên Lãng", sự chú ý của cả nước đã tập trung vào các vụ
cưỡng chế lấy lại đất mà không có đền bù. Chính Thủ tướng đã lên án cuộc tấn
công vào khu đất nuôi tôm của anh Vươn. Ông nói đó là một việc trục xuất bất hợp
pháp.
Từ lúc đó
trở đi, gia đình họ Đoàn đã được so sánh với một gia đình nông dân mà việc họ
tuyệt vọng chống lại hiến binh thuộc địa vào năm 1926 (sự cố Nọc Nạng) đã làm họ
được tôn vinh như những anh hùng của nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Nhưng điều
mọi người tưởng tượng này đã chẳng cứu được Vươn. Cách đây vài tuần, gia đình họ
Đoàn và các quan chức đã âm mưu lấy đất của họ đã bị tuyên án. Vươn và Quý lãnh
5 năm tù vì tội "âm mưu giết người" trong khi vợ và anh em của họ bị
kết án nhẹ hơn. Trong khi đó Phó Chủ tịch huyện đã chịu một án tù 30 tháng vì ‘huỷ
hoại tài sản’. Bốn quan chức địa phương khác được xử với án tù treo. Còn những
người khác chỉ bị khiển trách về mặt Đảng và Chính quyền. Đối với tài sản bị
phá hủy - một ngôi nhà bị san bằng và cá tôm chờ thu hoạch bị đánh cắp có giá
thị trường khoảng ¼ triệu đô la"- gia đình họ Đoàn dường như không gặp may
khi nói về việc bồi thường.
Kết quả
của vụ án là một tín hiệu rõ ràng rằng Hà Nội sẽ không thực hiện thay đổi cơ bản
nào trong cách quản lý đất đai trong nền ‘kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa’.
Hiến pháp Việt Nam nói rằng,Nhà nước thay mặt nhân dân quản lý đất đai. Về một
mặt nào đó, hệ thống đã có tác dụng. Chính quyền xã thương lượng ra hợp đồng
cho thuê đất 20 năm trên một cơ sở khá công bằng. Gia đình nông dân thường kỳ vọng
rằng việc họ sẽ được cho thuê lại đất chỉ là một vấn đề thủ tục. Nhưng vấn đề sẽ
nẩy sinh khi có ai đó muốn lấy đất dùng cho mục đích khác. Nếu một nhà đầu tư háo
hức muốn xây dựng một khu chung cư, một nhà máy hay một sân golf, các quan chức
địa phương sẽ đảm nhận công việc thuyết phục dân làng chấp nhận đổi lấy mảnh đất
của họ với món đền bù rẻ mạt. Khắp Việt Nam, nông dân đang bị đẩy lùi. Tòa án
đang tắc tị với nhiều vụ kiện và báo chí trong nước đầy rẫy những câu chuyện về
các cuộc biểu tình chống trục xuất.
Điều trùng
hợp là cả Luật Đất đai lẫn Hiến pháp của Việt Nam đang được xem xét sửa đổi lại.
Trong vài tháng qua, khi mà cải cách thực chất có vẻ vẫn còn có thể xảy ra, các
chuyên gia ngoài đảng và phi chính phủ đã cổ vũ mạnh mẽ ý niệm căn cơ rằng cần
để cho thị trường tự do chứ không phải các quan chức địa phương quyết định giá đất
nông nghiệp khi nó sắp được chuyển đổi sang mục đích nào đó khác. Các chuyên
gia lập luận rằng nếu các nhà đầu tư bị buộc phải thương lượng trực tiếp với
nông dân, thì ‘việc giải toả đất’ sẽ mang lại lợi ích cho cả hai bên. Các nhà đầu
tư có thể khởi công trong thời gian chỉ vào khoảng một nửa hoặc ít hơn.
Nhưng
không phải ai cũng được hưởng lợi. Các quan chức địa phương sẽ không còn bỏ túi
các món tiền 'thuê' kếch xù từ các nhà đầu tư định ra giá thấp cho đất nông
nghiệp chính và trục xuất những nông dân vẫn còn nằm lì chờ đợi đền bù công bằng.
Từ cuối
năm 2012, các bài báo trên báo chí của Đảng đã cho thấy rõ rằng Việt Nam sẽ
không sớm loại bỏ vai trò trung gian của Đảng / nhà nước trong thời gian tới. Kiểu
tiếp cận theo thị trường tự do để giải toả đất có thể tốt cho phát triển kinh tế
và công bình xã hội nhưng nó sẽ làm suy yếu nền móng tư tưởng của Đảng. Vì vậy,
thay vì cho phép nông dân được tự thương lượng, chính phủ đã quyết định hướng dẫn
các quan chức địa phương chi tiết hơn về cách định ra “giá cả phải chăng”.
Năm
ngoái là năm khó khăn đối với Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Ông ta đã giữ được ghế
của mình nhưng vây cánh của ông đã bị các đối thủ trong Bộ Chính trị cắt bớt. Do
đó, có thể là quyết định của Thủ tướng đã bị cấp cao hơn xoá bỏ - có thể ông cũng
có ý như đã nói khi kêu gọi công lý cho Đoàn Văn Vươn. Có thể ông thật sự muốn
gửi một thông điệp không sai lệch tới các quan chức địa phương đã thông đồng để
o ép giá đất thấp hơn giá hợp lý. Hoặc giả Thủ tướng chưa bao giờ có ý nói những
gì được tường thuật là ông đã nói.
Dù theo
cách nào, mọi thứ đã thay đổi, đặc biệt là từ khi gia đình Vươn chống trả lại. Ngày
nay tin tức lan truyền nhanh chóng. Mười sáu năm trước, khi hàng vạn nông dân
Việt Nam tuần hành ở một thị xã để đòi được đối xử tốt hơn – về khía cạnh tin tức
lan đi – thì phải mất vài tháng người dân của tỉnh khác mới nắm được điều gì đã
diễn ra. Trong thời đại Internet và điện thoại di động, lời phản kháng đối với
việc cưỡng chế đất nông nghiệp lan truyển ngay lập tức.
‘Nông
dân’ là xương sống của chế độ Đảng Cộng sản. Công nhân thì ít oi và ở cách xa nhau
thời Hồ Chí Minh và các đồng chí của ông lãnh đạo cách mạng. Ba thế hệ sau này,
Việt Nam tương đối thịnh vượng, dù vậy nước dâng vẫn chưa nâng đều được mọi con
thuyền. Một nửa dân số Việt Nam vẫn còn dựa vào đất, và so
với người dân thành thị họ vẫn còn nghèo khổ và bị bốc lột. Trớ trêu thay,
không còn là bọn địa chủ tàn ác hoặc bọn đế quốc tham lam đang bốc lột nông dân
– mà đó lại là cái đảng đã thề nguyền giải phóng cho họ.
