BY CHRISTIAN CARYL
Foreign
Policy (24/10/ 2013)
Những tay giàu có nhem
nhúa đang trở thành những tên độc tài mới của thế kỉ 21 bằng cách nào.
Đầu tháng này, ngân hàng đầu tư tín dụng Thuỵ Sĩ (investment
bank Credit Suisse) công bố khảo
sát hàng năm về của cải toàn cầu. Báo cáo của ngân hàng đầy các phát hiện sáng
tỏ, nhưngcó một phát hiện đã đặc biệt thu hút sự chú ý của tôi. Phát hiện đó liên
quan tới việc phân bố tài sản ở Nga, ở đó, như báo cáo lưu ý, một nhúm chỉ 110 người sở hữu
một tỉ lệ khó tin là 35 % toàn bộ của cải của đất nước này. Đồng thời 93,7 %
người Nga có tài sản trị giá $ 10 000 hoặc ít hơn.
Như báo cáo này lưu ý, điều này làm cho Nga thành nước có sự
chênh lệch về tài sản lớn nhất trên thế giới. Người Mĩ, đang ngày càng lo ngại
về sự bất bình đẳng sâu thêm ở đất nước của mình, có thể tìm kiếm sự an ủi từ kết
luận u ám này. Thậm chí trong hoàn cảnh hiện tại, sự giàu có ở Hoa Kì vẫn còn trải
ra đồng đều hơn nhiều so với sự chênh lệch đó (như so sánh này cho
thấy). Sự việc đã có thể tồi tệ hơn, đúng không?
Vâng, có thể như thế. Nhưng tôi thấy có ít
lí do để hân hoan. Nga chỉ là trường hợp cực đoan nhất của một xu hướng toàn
cầu có khả năng tiêu biểu cho một trong những mối đe dọa lớn nhất mà nền dân chủ
phải đối mặt ngày hôm nay: sự lan rộng của nền chính trị đầu sỏ.
Vấn đề không phải chỉ là một số người trong thế giới ngày
nay giàu có một cách hoang đường. Vấn đề là sự giàu có không cân xứng đó ngày
càng đi cùng với quyền lực không cân xứng. Nga, một lần nữa, cho ta một ví dụ
điển hình của sự nguy hiểm này. Quay trở lại những năm 1990, một nhúm các
trùm kinh doanh đi đêm với giới chính trị xoay xở để trục lợi từ mối quan hệ
thân cận với điện Kremlin của Boris Yeltsin bằng cách lợi dụng việc tư nhân hóa
công nghiệp đồ trang sức của đất nước - trên tất cả là trên các tài nguyên dầu mỏ
to lớn của nó. Những tay trùm này đã không ngần ngại khai thác sức mạnh kinh tế
của mình cho các mục đích chính trị. Họ tài trợ cho Yeltsin tái cử tổng thống vào
năm 1996, kiểm soát việc bổ nhiệm quan chức cấp bộ, và khống chế các chính sách
của chính phủ. Không ngạc nhiên là những doanh nhân kiêm chính trị gia này đã
nhanh chóng được mệnh danh là các "đầu sỏ chính trị" ("Orligarchy
(Đầu sỏ)" là tiếng Hy Lạp chỉ "chính phủ của số ít.”)
Một người trong số họ, vừa mới mất, tay giảo hoạt Boris
Berezovsky, đã đạo diễn một nhân viên KGB cũ trồi lên thành thủ tướng. Dù vậy,
cuối cùng Vladimir Putin đã cho thấy sự biết ơn ít ỏi. Khi mà Putin trở nên vững
vàng trên vị trí tổng thống, ông ta đã nhanh chóng thẳng tay cắt bỏ ảnh hưởng người
bảo trợ xưa, buộc Berezvosky phải sống lưu vong. Putin cũng cắt giảm quyền lực
của các ông trùm khác thời Yeltsin, (đáng để ý nhất là Mikhail Khodorkovsky, người
mà hôm nay đánh
dấu 10 năm ngồi tù trong một trại lao động), nhưng thay vào chỗ của họ ông ta
đã dựng lên một nhóm các doanh nhân mới - nhiều người có quan hệ với các cơ quan
an ninh Liên Xô cũ – được vận may nhờ vào ông ta. Một trong số họ là cựu nhân
viên KGB tên Igor
Sechin, người đứng đầu công ti dầu mỏ lớn nhất của đất nước, được một số
người coi như là người có quyền lực mạnh thứ hai sau Putin. (Sechin là người bên
trái trong các bức ảnh trên.)
Nhưng đây không phải là vấn đề duy nhất của Nga. Vì bây giờ
đã trở nên rõ ràng, toàn cầu hóa và các lực lượng kinh tế mạnh mẽ mà nó tung ra
đã trao sự giàu có và quyền lực chưa từng có cho một nhóm
nhỏ nhoi chủ chốt mới. Gọi họ bằng tên gì tuỳ ý bạn: giai
cấp siêu đẳng, bọn
tài phiệt, giới "ưu tú
toàn cầu." Cái mà họ minh họa là cách thức quan hệ giữa giàu có với
quyền lực chính trị. Và đó là một vấn đề ngày càng gây phiền nhiễu cử tri nhiều
nơi từ London
tới Kuala
Lumpur.
Đó là một thách thức mang nhiều hình thức khác nhau. Ở Trung
Quốc, trở thành đảng viên Đảng Cộng sản cầm quyền thường là con đường dễ
dàng đi tới sự giàu có. Nhiều vụ bê bối chính trị hiện nay xoáy quanh những trò
hề của đám “thái tự
đảng” (con cháu của các quan chức cao cấp của đảng, những kẻ hiện
thân sự pha trộn khác thường chủ nghĩa Mác-Lênin với chủ nghĩa tư bản bè
phái của đất nước này) có nhiều ‘quan hệ’. Nhờ có việc đào bới đáng chú ý của
các nhà báo dám làm trong những năm gần đây, chúng ta đã biết được một số điều
đáng kinh ngạc về mức độ đặc quyền mà các đại gia đình của những người đáng chú
ý như Chủ tịch Tập
Cận Bình và cựu Thủ tướng Ôn
Gia Bảo. Nhưng điều này hầu như không đến như là một bất ngờ. Khi bạn thấy
rằng nước Cộng hòa nhân dân này do bảy uỷ viên Uỷ ban thường vụ Bộ Chính trị của
Đảng Cộng sản điều hành, bạn đang nói về một số lượng nhỏ nhoi các gia đình thực
hiện việc kiểm soát không bị kiềm chế đối với một trong những nền kinh tế lớn
nhất thế giới. Trong một bối cảnh như vậy, quyền lực chính trị và kinh tế củng
cố lẫn nhau chỉ là điều tự nhiên.
Tất nhiên, tình hình ở Trung Quốc là kết quả của một chương
trình tự do hóa kinh tế lèo lái bởi một nhóm chủ chốt độc đoán. Ở các nước đã
phát triển ở phương Tây tình hình khác biệt hơn. Số lượng đấu thủ nhiều hơn, sự
giàu có và ảnh hưởng chính trị được phân phối rộng ra hơn. Nhưng điều đó có lẽ
là chút an ủi cho, chẳng hạn, người Mỹ vốn nổi lên như những kẻ
thua thiệt từ thời kỳ vàng son cuối cùng của đất nước. Bình đẳng kinh tế ở
Hoa Kỳ tăng đều đặn trong ba thập niên đầu của thời kỳ sau Thế chiến II, nhưng dậm
chân dừng lại giữa tình trạng ngưng trệ và cạnh tranh quốc tế gia tăng trong
những năm 1970. Như nhà kinh tế học Joseph Stiglitz lưu
ý trong một bài xã luận gần đây:
“Năm ngoái,
1 % người Mĩ lớp trên cùng đã mang về 22 % thu nhập quốc gia; 0,1 % lớp trên
cùng mang về 11 %. 90% toàn bộ lợi tức thu nhập từ năm 2009 đều đi vào 1 % lớp
trên cùng. Số liệu điều tra dân số công bố gần đây cho thấy thu nhập trung bình
ở Mỹ đã không nhúc nhích trong gần một phần tư thế kỷ.”
Đồng thời, sự thả lỏng bất thường của luật pháp Hoa Kì về vận
động hành lang và tài trợ cho các chiến dịch vận động đã cho phép giới thượng
lưu giàu có nắm được sự khống chế to lớn đối với quy trình chính trị đó. Cho đến
bây giờ, bất cứ ai có theo dõi nền chính trị Mĩ đều đã nghe những câu chuyện về
các khoản tiền mặt to lớn do các trùm kinh doanh bảo thủ chi ra như Koch
Brothers, thường ít được thảo luận hơn có lẽ, là các đảng viên Dân chủ giàu
có, chẳng hạn như George Soros hay Tom
Steyer, họ vui lòng tận dụng sự giàu có của họ để gây ảnh hưởng lên chính
sách. Nhưng thậm chí còn ít nhìn thấy được là những công ty lớn và các hiệp hội
công nghiệp có thể mua các nhà làm luật và sửa luật để nâng lằn vạch dưới cùng (giảm
bỏ hạn chế) của chính họ lên.
Một nghiên cứu khoa học gần đây tính ra rằng
40 % các đóng góp cho vận động chính trị trong năm 2012 đến từ một phần trăm của
một phần trăm hộ gia đình Mĩ. Con số này có thể phản ánh nhận thức ngày càng
tăng của nhóm chủ chốt kinh tế mới về quyền lực chính trị của chính họ - không kể
đến sự thờ ơ trong các thành phần khác của dân số, những người cảm thấy ngày
càng tách rời khỏi sự tham gia có ý nghĩa. Sự xói mòn của các trung tâm quyền lực
thay thế, chẳng hạn như các công đoàn, chắc chắn góp
phần vào một cảm giác hoài nghi và buông xuôi tăng lên. Tất cả đều có tác dụng
làm suy yếu tính hứa hẹn của hệ thống dân chủ của Mĩ. (Trong bối cảnh đó, không
có gì lạ khi Tòa án Tối cao Hoa Kì lại một lần nữa cân
nhắc những vấn đề về giới hạn đối với những đóng góp cá nhân cho các cuộc vận
động chính trị.)
Kết quả là, Mĩ hiện đang trãi qua một cuộc thảo
luận đáng chú ý về những nguyên nhân của sự
bất bình đẳng mới này và những hậu quả chính trị của nó. Các tác giả từ George
Packer tới Tyler
Cowen đang khuấy động cuộc tranh luận sôi nổi về sự suy sụp nhận thức được về
khế ước xã hội Mĩ. Cuốn sách mới của nhà kinh tế Angus Deaton, The
Great Escape (xem đoạn trích của DemLab ở
đây), bao gồm một đoạn trích đáng nhớ từ luật sư Louis Brandeis : "Nếu
dân chủ trở thành chế độ tài phiệt, những người không giàu sẽ bị tước quyền bầu
cử một cách hiệu quả."
Chúng ta có thể ngăn chặn xu hướng này không? Một vài người
- như Cowen, tin rằng sự bất bình đẳng hiện nay phần lớn là việc vận hành của sự
thay đổi công nghệ - thì hoài nghi. Những người khác nhấn
mạnh rằng chúng ta có thể chống lại sự trôi dạt về phía chính phủ bởi nhóm
nhỏ bằng những chính sách thông minh được thiết kế để san lấp sân chơi ngang bằng
– trước hết trong giáo dục, cơ sở hạ tầng, và chăm sóc sức khỏe. Các biện pháp
để hạn chế vai trò của đồng tiền trong chính trị có thể sẽ cũng không là một ý
tưởng tồi (giả định chúng ta có thể tìm thấy một số biện pháp thực sự có
tác động). Đối với những người vẫn tin vào tính ưu việt của thị trường, gói
biện pháp này cũng có thể bao gồm các phương cách nhằm thúc đẩy cạnh tranh thực
sự thay vào chỗ của phúc lợi công ti hiện nay cho các siêu công ti gắn kết với
chính trị.
Điều này chắc chắn không có nghĩa là từ bỏ chủ nghĩa tư bản.
Như các nhà kinh tế phát triển chỉ ra, toàn cầu hóa đã mang lại sự thịnh vượng
tương đối tới nhiều người trên khắp thế giới, những người trước đây thậm chí
không thể mơ tới điều đó. (Cho một khởi đầu, hãy nghĩ tới tất cả những nông dân
Trung Quốc, những người mà bây giờ có thể lo đủ ba bữa ăn một ngày - điều
không tưởng tượng nổi trước đây). Sức khỏe và các chỉ số phát triển tổng thể đã
được cải thiện đáng kể trong 50 năm qua. Nhưng không điều nào trong số này xoá
bỏ sự cần thiết phải đảm bảo rằng các lợi ích khác thường tích lũy cho các siêu
sao ở lớp trên cùng không dẫn đến việc tướt quyền bầu cử phần còn lại trong
chúng ta. Nếu trái đi, tương lai có
vẻ tối tăm.
No comments:
Post a Comment