Huyền thoại về ngoại lệ Trung Quốc

Xin đăng lại một bản dịch bài post bác bỏ lập luận về "ngoại lệ" của TQ mà họ thường dùng đề lấp liếm mỗi khi bị phê phán:

_________________________________________________________________________________

Stephen M. Walt (Foreign Policy)

Thứ Ba 6/3/2012 - 10:33 AM 

Lưu ý: Tôi đã đăng nhiều bài viết về vấn đề quan hệ Trung-Mĩ. Hôm nay tôi đưa lên một bài do khách viếng Wang Yuan-kang (Vương Nguyên Khang) Đại học Western Michigan viết, ông đã đưa ra một phân tích thú vị về cách mà Trung Quốc(TQ) ứng xử trước đây có thể cho chúng ta biết về tiến trình tương lai của nó.

Vương Nguyên Khang (Wang Yuan-kang):

Là một khách thường xuyên thích đọc blog này, tôi cảm ơn Steve Walt về lời mời đóng góp bài viết này về mối quan hệ giữa quyền lực, văn hóa, và cách ứng xử trong chính sách đối ngoại của TQ.

Steve và những người khác đã viết về ngoại lệ Mĩ. Các bạn sẽ không ngạc nhiên khi biết rằng TQ cũng có nhãn hiệu riêng của mình. Hầu hết người TQ - dù là người bình thường hoặc thuộc tầng lớp tinh hoa chính trị, kinh tế, và học thuật – đều nghĩ TQ trong lịch sử là một nền văn minh sáng chói ở trung tâm của Mọi thứ dưới bầu trời, tỏa ra một nền văn hóa lộng lẫy và yêu chuộng hoà bình. Bởi vì Nho giáo yêu mến sự hài hòa và ghê tởm chiến tranh, phiên bản này miêu tả một TQ không cư xử hung hăng cũng không phải là một thế lực bành trướng trong suốt 5 000 năm lịch sử vẻ vang. Thay vào đó lại là một trật tự thế giới từ thiện, nhân đạo của TQ nằm đối lại với nền chính trị quyền lực ác độc, tàn nhẫn ở phương Tây.

Chính phủ hiện thời ở Bắc Kinh đã phục hồi ngoại lệ TQ vào khái niệm về sự "trỗi dậy hòa bình." Người ta có thể tìm thấy nhiều ví dụ về đường hướng tư tưởng này trong các sách trắng chính thức và các phát biểu của Chủ tịch Hồ Cẩm Đào, Thủ tướng Ôn Gia Bảo, và các quan chức khác. Thông điệp là rõ ràng: lịch sử độc đáo, văn hóa hòa bình, và tư duy phòng thủ của TQ đảm bảo một cường quốc sẽ trỗi dậy một cách hòa bình.

Mọi quốc gia đều có xu hướng xem lịch sử của mình như là ngoại lệ, và những niềm tin này thường tiếp tục một liều hư cấu nặng. Dưới đây là ba huyền thoại hàng đầu của ngoại lệ TQ đương đại.

Huyền thoại1: TQ không bành trướng khi mạnh lên.

Nhiều người TQ tin chắc rằng TQ không có truyền thống bành trướng ra nước ngoài. Tuy nhiên, ghi nhận thực tế cho thấy điều trái lại. Lịch sử triều đại nhà Tống (960-1279) và triều đại nhà Minh (1368-1644) cho thấy rằng Trung Hoa Nho giáo còn xa mới là một nhà nước hiếu hòa. Ngược lại, các nhà cai trị Tống và Minh thích giải quyết tranh chấp bằng vũ lực khi họ cảm thấy đất nước mạnh lên, và nói chung, TQ bành trướng bất cứ khi nào họ có được ưu thế quyền lực. Là một bá quyền khu vực, Trung Hoa đầu triều Minh đã tiến hành 8 cuộc tấn công quy mô lớn vào người Mông Cổ, sáp nhập Việt Nam thành một tỉnh của TQ, và thiết lập sự thống trị về hải quân trong khu vực.

Nhưng Trung Hoa Nho giáo cũng có thể thích ứng và hòa giải khi nó thiếu sức mạnh để đánh bại kẻ thù. Ví dụ, nhà Tống chấp nhận địa vị chư hầu thấp kém trước đế chế Kim hùng mạnh hơn ở thế kỉ mười hai. Các nhà lãnh đạo TQ biện minh cho quyết định của họ bằng cách viện dẫn việc Nho giáo ác cảm đối với chiến tranh, lập luận rằng TQ nên sử dụng thời gian hòa bình để củng cố sức mạnh và tranh thủ thời gian cho tới khi phát triển được khả năng tấn công. Tóm lại, các nhà lãnh đạo Trung Hoa Nho giáo rất nhạy cảm để cân nhắc sự cân bằng quyền lực, đúng như chủ nghĩa hiện thực mô tả.

Huyền thoại 2: Bảy chuyến đi của Trịnh Hòa thể hiện bản chất hoà bình của sức mạnh TQ.

Trong những năm đầu thế kỉ 15, TQ đã tổ chức bảy chuyến hải trình ngoạn mục do Trịnh Hòa chỉ huy tới Đông Nam Á, tiểu lục địa Ấn Độ, Trung Đông, và Đông Phi. Người TQ muốn chỉ ra rằng hạm đội Trịnh Hoà đã không chinh phục một tấc đất, không giống người phương Tây hung hăng, tàn bạo chiếm thuộc địa gần khắp thế giới. Họ ngược lại chỉ đơn giản là đại sứ của hòa bình khám phá những nơi kì lạ.

Tuy nhiên, quan điểm đơn giản hoá này bỏ qua sức mạnh hải quân to lớn của hạm đội với 27 000 binh sĩ ở trên 250 tàu cho phép người TQ gây "kinh hoảng" người nước ngoài khiến họ phải khuất phục. Hạm đội TQ tham gia vào các hoạt động "tung sức mạnh" rộng rãi, mở rộng hệ thống triều cống Nho giáo và trừng phạt các nước ngang bướng. Kết quả là nhiều người nước ngoài đến triều đình nhà Minh để triều cống. Hơn nữa Trịnh Hoà, người được cho là hòa hiếu, đã sử dụng sức mạnh quân sự ít nhất ba lần, ông thậm chí còn bắt cả vua của nước Sri Lanka thời đó và giải giao về TQ vì không tuân phục triều Minh. Có lẽ chúng ta nên để cho đô đốc này tự nói cho chính mình:

"Khi chúng tôi đến các nước khác, chúng tôi bắt giữ các vị vua man rợ thiếu tôn trọng và chống lại nền văn minh Trung Hoa. Chúng tôi tiêu diệt binh lính băng đảng đã cướp bóc một cách liều lĩnh. Nhờ điều này, các tuyến đường biển trở nên thông thoáng và yên bình, và các dân tộc nước ngoài có thể theo đuổi việc cư trú trong an toàn."

Huyền thoại 3: Vạn lí Trường Thành của TQ tượng trưng cho một quốc gia lo toan việc phòng thủ.

Bạn có thể đã nghe nói điều này trước đây: TQ tuân thủ một đại chiến lược "thuần phòng thủ". TQ xây Vạn Lí Trường Thành không phải để tấn công mà để phòng thủ.

Vâng, điều đầu tiên bạn cần phải nhớ về Vạn Lí Trường Thành là nó không phải đã luôn luôn có ở đó. Tường thành mà chúng ta thấy ngày nay được xây dựng bởi Trung Hoa thời Minh và nó được xây dựng chỉ sau khi TQ tiến hành hàng loạt cuộc tấn công đánh vào người Mông Cổ nhưng đều bị thất bại. Đầu triều đại nhà Minh không có bức tường thành nào vì tại thời điểm đó nước này có ưu thế về sức mạnh nên không cần phòng thủ thêm. Vào thời điểm đó, người TQ thích tấn công. Trung Hoa thời Minh xây Vạn lí trường thành chỉ sau khi sức mạnh tương đối đã bị suy giảm.

Về bản chất, mặc dù có nền văn hóa và cách tổ chức trong nước khác biệt nhưng Trung Hoa Nho giáo đã hành xử không khác gì mấy so với các cường quốc khác trong lịch sử. Như chủ nghĩa hiện thực cho thấy, cấu trúc vô chính phủ của hệ thống này buộc nó phải cạnh tranh quyền lực, xem thường các yếu tố trong nước và cá nhân.

Như vậy, lịch sử TQ cho thấy rằng cách hành xử của TQ trong chính sách đối ngoại rất nhạy cảm với sức mạnh tương đối của họ. Nếu sức mạnh của họ tiếp tục tăng lên, TQ sẽ cố mở rộng phạm vi ảnh hưởng ở Đông Á. Chính sách này chắc chắn sẽ đưa TQ vào một cuộc cạnh tranh an ninh với Hoa Kì trong khu vực và vượt ra bên ngoài. Washington đang thoát ra khỏi những phân tâm về Iraq và Afghanistan và đang "xoay trục" về phía châu Á. Ngạn ngữ TQ có câu "Một rừng không thể có hai cọp." Bạn hãy cố sức lên đi. Trò chơi vẫn đang tiếp diễn.

Wang Yuan-kang (Vương Nguyên Khang) là giáo sư tại Khoa Xã hội học và Trường Hành chánh và Công vụ Đại học Western Michigan. Ông là tác giả của Harmony and War: Confucian Culture and Chinese Power Politics.(Hài hoà và Chiến ttranh: Văn hóa Nho giáo và Chính trị Quyền lực của TQ)